بررسي تا ثير مصرف مخلوط عسل و سياهدانه بر اسهال ناشي از پرتودرماني لگن

مجل هي طب سن تي اسلام و ايران سال ششم شمارهي دو م تابستان 1394 بررسي تا ثير مصرف مخلوط عسل و سياهدانه بر اسهال ناشي از پرتودرماني لگن چكيده هاجرالسادات منصوري تهراني ه الف د ج دانشيار ب د ج ب الف* محمد رباني خوراسگاني مهناز رعايايي عليرضا قنادي سيد محسن حسيني كارشناس ارشد بيوتكنولوژي- دانشكده علوم و دانشيار استاديار گروه پرتو ه فناوريهاي نوين- دانشگاه اصفهان گروه زيست شناسي- دانشكده علوم دانشگاه اصفهان درماني- دانشكده پزشكي- دانشگاه علوم پزشكي اصفهان استاد گروه فارماكوگنوزي- دانشكده داروسازي- دانشگاه علوم پزشكي اصفهان گروه اپيدميولوژي و ا مار زيستي- دانشكده بهداشت- دانشگاه علوم پزشكي اصفهان سابقه و هدف: پرتودرماني ناحيه لگن بيماران سرطاني باعث ظهور اسهال در بيشتر ا نان ميشود. از دلايل احتمالي اين رخداد به تغيير در فلور باكتريايي روده و افزايش نفوذپذيري سلولهاي مخاطي روده ميتوان اشاره كرد. با توجه به اهميت موضوع در اين مطالعه تا ثير عسل و سياهدانه در كنترل اسهال اين بيماران مد نظر قرار گرفت. عسل ماده مغذي سنتي است كه خواص مهم مو ثر بر سلامت از جمله ا ثار ضد باكتري ا نتي اكسيدان ضدالتهابي و پرهبيوتيك دارد. سياهدانه در طب سنتي برخي از كشورهاي ا سيايي از جمله ايران براي ارتقاي سلامتي و درمان بسياري از بيماريها از جمله ا سم سردرد برخي عفونتها فشار خون و اختلالات گوارشي نظير اسهال مورد توصيه و استفاده بوده است. مواد و روشها: اين كارا زمايي باليني تصادفي بر روي 41 بيمار واجد شرايط انجام شد كه در فاصله زماني مهرماه 1391 تا ارديبهشت 1392 در بيمارستان حضرت سيدالشهدا (ع) تحت پرتودرماني لگن (هر بيمار به مدت پنج هفته) قرار گرفتند. اين بيماران به دو گروه تقسيم شدند: مصرفكنندگان مخلوط عسل و سياهدانه (مصرف روزانه 30 گرم عسل و 3 گرم سياهدانه) (17= n) و گروه شاهد (24= n). درجه اسهال با استفاده از شاخص the Common Toxicity Criteria of the National Cancer Institute و قوام مدفوع با استفاده از شاخص Bristol scale on stool consistency به عنوان شاخصهاي مهم اسهال ارزيابي شد. يافتهها: ميانگين سن گروه مورد 62/29 و ميانگين سن گروه شاهد 64/17 سال بود. ا زمون مدل خطي ا ميخته نشان داد كه مصرف مخلوط عسل و سياهدانه تعداد دفع روزانه بيماران را نسبت به گروه شاهد به طور معنيداري كاهش داده است (0.004 = P). ا زمون من ويتني نشان داد كه درجه اسهال بيماران در هفته چهارم و پنجم در گروه مورد به طور معنيداري كمتر از گروه شاهد است (به ترتيب = 0.001 p و = 0.002 p). همچنين ا زمون من ويتني نشان داد كه قوام مدفوع در گروه شاهد در هفتههاي چهارم و پنجم به طور معنيداري ا بكيتر از گروه مورد بوده است (به ترتيب = 0.005 p و = 0.015 p). ا زمون دقيق نشان داد كه گروه مورد به ميزان معنيداري كمتر از گروه شاهد در طي پرتودرماني نيازمند مصرف داروهاي ضداسهال شدند (0.028 = p). نتيجهگيري: به نظر ميرسد مخلوط عسل و سياهدانه باعث كنترل ابتلا به اسهال كاهش نياز به مصرف داروهاي ضداسهال شده و تا ثير مثبتي بر قوام مدفوع در طي پرتودرماني لگن دارد. كليد واژهها: عسل سياهدانه اسهال پرتودرماني لگن. تاريخ دريافت: دي 93 تاريخ پذيرش: بهمن 93 مقدمه: با كنترل بيماريهاي عفوني و افزايش اميد به زندگي در دنيا بيماريهاي غير واگير و مزمن از جمله سرطانها از مهمترين علل مرگ و مير محسوب ميشوند (1). سرطان دومين علت مرگ در جهان پس از بيماريهاي قلبي و سومين علت مرگ در ايران پس از بيماريهاي قلبي و حوادث است 146 * فرد مسي ول مكاتبات: hajar_mansouri@yahoo.com سال ششم شمارهي دو م تابستان --- 1394

منصوري تهراني و همكاران (2). سرطان حاصل يك سلسله تغييرات ساختاري در DNA سلول است كه به تكثير فراوان و سريع سلولها منجر ميشود. در بعضي موارد اين تغييرات پيامد خطا حين تكثير ژنوم قرار گرفتن در معرض مواد سرطانزا يا اشكالاتي در روند ترميم DNA هستند (3). پرتودرماني استفاده از اشعه يونيزان براي درمان سرطان است. تابش پرتو به بافت سرطاني بيشتر از بافت نرمال ا سيب ميرساند انتخابي بودن ا ن براي سلولهاي سرطاني احتمالا به خاطر نقص قابليت سلولهاي سرطاني در ترميم ا سيب نيمهكشنده به DNA و ساير ا سيبها است. پرتوتابي باعث ايجاد شكستهايي در DNA ميشود و از طرفي بنيانهاي ا زاد به وجود ا مده به غشاء سلول پروتي ينها و اندامكها ا سيب ميرساند( 3 ). پرتودرماني در ناحيه لگن براي برخي بيماران سرطاني از جمله مبتلايان به سرطانهاي پروستات مثانه رحم دهانهرحم روده بزرگ و ركتوم طي دو يا سه هفته باعث ظهور علاي م حادي از نظر اسهال انقباض و درد درناحيه شكم و حالت تهوع در حدود 80 درصد بيماران ميشود (4 5)., علت ابتلاي اين بيماران به اسهال كاملا مشخص نيست ولي برهم خوردن فلور طبيعي روده و ا سيب به مخاط روده ممكن است از دلايل ا ن باشد (6, 7). اسهال در تعريف عاميانه به خروج مدفوع شل يا ا بكي و افزايش دفعات اجابت مزاج اطلاق ميشود. در بزرگسالاني كه از رژيم غذايي غربي استفاده ميكنند وزن مدفوع بيش از 200 گرم در روز اغلب به عنوان اسهال در نظر گرفته ميشود (8). طبق استاندارد جهاني شدت بيماري اسهال براساس تعداد نوبتهاي دفع غلظت ماده دفعي و نياز يا عدم نياز بيمار به ناشي از پرتودرماني حاصل نشده است. از ا نجايي كه ابتلا به اسهال در بيماران سرطاني تحت پرتودرماني لگن باعث پايين ا مدن كيفيت زندگي ا نان شده و از طرفي در موارد حاد ميتواند سبب قطع پرتودرماني شود لذا جستجو براي يافتن جايگزينها يا مكملهاي مناسب به منظور پيشگيري و يا درمان اسهال ناشي از پرتودرماني لگن ضرورت دارد كه مخلوط عسل و سياهدانه ميتواند يكي از اين مكملها باشد. عسل يكي از نعمتهاي شگفتا ور خداوند است كه در ا يه 69 از سوره نحل صراحتا شفابخشي ا ن (فيه شفا للناس) ذكر شده است. از زمانهاي قديم تا اكنون در بسياري از مناطق دنيا از عسل براي درمان پيشگيري بسياري از بيماريها شامل اسهال و حالت تهوع و همچنين التيام زخمها و رفع جوش صورت استفاده ميشود (11). در برخي تحقيقات نيز مشخص شده كه خوردن عسل ميتواند مشكلات گوارشي از جمله اسهال را در گروه خاصي به عنوان مثال كودكان بهبود بخشد (12). عسل منبع بسيار خوبي از ا نتي اكسيدان است و خاصيت پرهبيوتيكي دارد (13, 14). سياهدانه با نام علمي دانههاي سياه رنگ و معطر از گياهي گلدار و يكساله از خانواده ا لالهها است كه حداكثر به ارتفاع 60 سانتيمتر ميرسد (15). بيشترين كشورهاي توليدكنندة اين گياه مصر هند پاكستان ايران عراق و تركيه هستند در ايران نيز به فراواني در اصفهان اراك و خراسان پرورش مييابد (16, 17). خواص درماني بسياري از جمله اثرات ضد درد ضد التهاب (18, 19) ضد تشنج (20) ا نتياكسيدان (21) كاهش چربيها و كلسترول خون (24-22) كاهش قند خون (25) و اثرات ضد سرطاني (26, 27) براي ا ن گزارش شده است. در ايران چند مطالعه براي شناسايي تركيبات تشكيلدهندة سياهدانه و بررسي اثر مفيد ا ن بر ا سم و نفخ گوارشي در انسان انجام شده كه علاوه بر خواص مفيد بيخطر بودن را نيز نشان دادهاند (28, 29). در مطالعاتي روي حيوان ا زمايشگاهي (موش) ثابت شده است كه سياهدانه و تيموكينون (ماده مو ثره اسانس سياهدانه) اثر بهبودي بر اسهال و التهاب روده داشتهاند (30, 31). بستري شدن در بيمارستان در پنج سطح تعريف ميشود (9). درمانهاي رايج اسهال در اين بيماران شامل استفاده از قرصهاي ضداسهال (نظير لوپراميد و ديفنوكسيلات) و پرهيز غذايي است (9). قرصهاي ضداسهال با مهار حركات رودهاي باعث كاهش اسهال ميشوند. اما مصرف اين داروها در دوزهاي بالا كه مو ثرتر هستند به مدت طولاني مجاز نيست (10). هنوز روش قطعي به منظور پيشگيري ويا درمان اسهال سال ششم شمارهي دو م تابستان --- 1394 147

بررسي تا ثير مصرف مخلوط عسل و سياهدانه... به منظور تا ثيرگذاري بيشتر بهتر است سياهدانه به صورت پودر درا يد و عسل نگهدارنده خوبي براي ا ن است از اينرو مخلوط عسل طبيعي و سياهدانه به عنوان درمانگر طبيعي براي ساليان متمادي در نقاط مختلف جهان بوده است (32, 33). امام صادق(ع) فرمودهاند خوردن عسل با سياهدانه جهت رفع گازهاي شكم مفيد است (34). نتايج تحقيقي نشان داده است كه مخلوط عسل و سياهدانه در بهبودي زخم معده نوعي رت ا زمايشگاهي مو ثر بوده است (35). هدف اين تحقيق بررسي ميزان تا ثير مخلوط عسل و سياهدانه بر شاخصهاي اسهال در بيماران تحت پرتودرماني لگن و در نهايت بهرهگيري از بهكارگيري تلفيقي طب سنتي براي كاهش ا لام بيماران سرطاني است. مواد و روشها: جمعيت مورد مطالعه از بين بيماران مبتلا به يكي از سرطانهاي ناحيه لگن (روده پروستات رحم دهانه رحم مثانه ركتوم استخوان لگن) كه جهت پرتودرماني از مهرماه سال 1391 تا فروردين ماه 1392 به درمانگاه پرتودرماني بيمارستان حضرت سيدالشهداء عليه السلام شهر اصفهان مراجعه كرده بودند انتخاب شدند. پرتو درماني با حداقل دوز 5000 سانتيگري با استفاده از دستگاه شتابدهنده خطي از طريق تكنيك چند فيلدي و اشعه فوتون با انرژي 9 تا 18 مگا ولت در ناحيه لگن براي بيماران انجام شد. برخي بيماران همزمان تحت شيمي درماني (با داروي سيس پلاتين و يا 5- فلورواوراسيل ( قرار گرفتند و در صورت داشتن معيارهاي ورود وارد مطالعه شدند. معيارهاي ورود به جامعه ا ماري شامل انجام پرتودرماني ناحيه لگن براي اولين بار ورود به جامعه ا ماري يك هفته قبل از پرتودرماني و رضايت از ورود به تحقيق بود. معيارهاي عدم ورود به جامعه ا ماري شامل ابتلا به اسهال مزمن قبل از شروع پرتودرماني استفاده از مواد مخدر استفاده از ا نتيبيوتيك سابقه پرتودرماني قبلي لگن و نارضايتي از ورود به مطالعه بود. معيارهاي خروج از مطالعه شامل قطع درمان در حين مطالعه عدم مراجعه بيمار در يك هفته طي درمان و عدم رعايت رژيمهاي دارويي مورد نظر توسط بيمار بود. محقق در مورد مطالعه و چگونگي انجام ا ن با هر بيمار صحبت ميكرد و در صورت تمايل به شركت در مطالعه فرم رضايتنامه توسط بيمار تكميل ميشد. اين تحقيق در سايت كارا زمايي باليني با شماره IRCT2015030421338N1 ثبت شده همچنين از كميته اخلاق پزشكي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان مجوز كسب كرده است. حجم نمونه با استفاده از رابطه (1) تعداد 21 نفر در هر گروه محاسبه شد. درنتايج حاصل از تحقيقي ا مده بود كه درصد بيماران مبتلا به اسهال ناشي از پرتودرماني كه مكمل مورد مطالعه را مصرف نكرده بودند و نيازمند مصرف داروي ضداسهال شدند 32 درصد بودهاست (P1=0.32) و درصد بيماران مبتلا به اسهال ناشي از پرتودرماني كه مكمل مورد مطالعه را مصرف كرده بودند و نيازمند به مصرف داروي ضداسهال شدند 9 درصد بوده است (0.09=P2) (36). با استفاده از اين دادهها و قرار دادن اعداد در رابطه (1) حجم نمونه برا ورد شد. رابطه (1): n = ( Z1-α/2 + Z1-β )2( P1(1- P1)+P2(1-P2))/d2 n برابر است با حجم نمونه در صورتي كه سطح اطمينان را %95 در نظر بگيريم: صورتي كه توان ا زمون را %80 در نظر بگيريم: در α=0.05 Z1-α/2=1.96 β=0.2 Z1-0.84=β در صورتي كه دقت را 0.6=d در نظر بگيريم n يا حجم نمونه برابر با 21 ميشود. بيماران به طور تصادفي در يكي از دو گروه (مورد و شاهد) قرار گرفتند مصرفكنندگان مخلوط عسل و سياهدانه (مصرف روزانه 30 گرم عسل و 3 گرم سياهدانه به صورت دو قاشق غذاخوري يكي صبح و ديگري عصر) (17= n) و گروه شاهد (مصرف دو عدد كپسول دارونما دوبار در روز يكي صبح و ديگري عصر) (24= n). شركتكنندگان در مطالعه هفتهاي يكبار ويزيت شده و اطلاعات مورد نظر در به وسيله مصاحبه با بيمار ثبت ميشد. بيماران از يك هفته قبل از شروع پرتودرماني وارد مطالعه شده و تا چهار هفته طي پرتودرماني يعني در مجموع پنج هفته تحت نظر قرار گرفتند. --- 148 مجل هي طب سن تي اسلام و ايران

منصوري تهراني و همكاران عسل گشنيز از شركت كشتزار سبز تهيه شد و كيفيت ا ن (از لحاظ قندهاي احياكننده قند كل ساكاروز گلوكز فروكتوز نسبت فروكتوز به گلوكز و ا ميلاز) توسط معاونت غذا و دارو وابسته به دانشگاه علوم پزشكي اصفهان مورد ا زمايش قرار گرفت و مطابقت ا ن با استاندارد ملي ايران شماره 92 (عسل- ويژگيها روشهاي ا زمون) تا ييد شد. سياهدانه در مهرماه سال 1391 از بنگاه فروش گياهان دارويي فشاركي خريداري شد. اين سياهدانه محصول برداشت شده از زمينهاي اطراف شهرستان سميرم استان اصفهان در اواخر شهريورماه سال 1391 بود. بذر سياهدانه از لحاظ خصوصيات ظاهري به تا ييد يكي از اعضاي هيا ت علمي متخصص سيستماتيك گياهي گروه زيستشناسي دانشكده علوم دانشگاه اصفهان رسيد. سياهدانه (از لحاظ ويژگيهاي ميكروبي كپك اشرشياكلي و كلي فرم) در واحد نظارت بر غذا و دارو وابسته به دانشگاه اصفهان مورد ا زمايش قرار گرفت. هر هفته براي توليد محصول تازة مخلوط عسل و سياهدانه دانههاي سياهدانه چندين بار شستشو داده ميشد و سپس در معرض جريان هوا كاملا خشك ميشد. در مرحله بعد سياهدانه ا سياب شده و كام لا به شكل پودر نرم درميا مد. به اندازه مصرف يك هفته بيماران 21 گرم (روزانه 3 گرم) سياهدانه ا سيابشده در ظرف ريخته شده و به ا ن 210 گرم عسل (مصرف روزانه 30 گرم برابر با دو قاشق غذاخوري) اضافه شده و كاملا مخلوط شد. بر روي ظرفهاي محتوي مخلوط عسل و سياهدانه برچسب محتوي اطلاعات طريقه مصرف نحوه نگهداري محصول و جدول يادا وري مصرف محصول چسبانده ميشد. دارونما از شركت زيست تخمير تهران وابسته به مركز رشد فرا وردههاي دارويي دانشگاه علوم پزشكي تهران به صورت كپسولهاي 500 ميليگرمي محتوي نشاسته ذرت خريداري شد. كپسولها به تعداد مورد نياز يك هفته بيماران در ظرف ريخته ميشد و برچسب محتوي طريقه مصرف دارو جدول يادا وري مصرف دارو و طريقه نگهداري ا ن روي ظرف چسبانده ميشد. بيماران روزانه دو عدد كپسول مصرف ميكردند و بنابراين هر ظرف محتوي چهارده كپسول بود. به منظور ارزيابي وضعيت بيماران تعداد دفعات دفع روزانه قوام مدفوع براساس معيار (37) Bristol Stool Scale ب( راساس اين معيار پذيرفتهشده قوام مدفوع از عدد 1 تا 7 به ترتيب به سفتترين قوام تا ا بكيترين قوام تعلق ميگيرد) و درجه اسهال بر اساس شاخص Common Terminology Criteria for Adverse Events Gastrointestinal Disorders, Version 4 (38) سنجيده شد درجه يك: دفع روزانه دو تا سه بار مدفوع درجه دو: دفع روزانه چهار تا شش بار مدفوع يا دفع شبانه مدفوع درجه سه: دفع روزانه هفت تا نه بار مدفوع يا بياختياري در دفع درجه چهار: دفع روزانه بيش از ده بار مدفوع يا نيازمندي به تزريق مايعات. هر هفته از بيمار پرسيده ميشد كه ا يا در هفته گذشته نيازمند مصرف داروي ضد اسهال به تجويز پزشك خود شدهاند يا خير در صورتي كه پاسخ بيماري ا ري بود ضمن ادامه شركت وي در مطالعه اين پاسخ ثبت شده در نهايت تعداد بيماران هر گروه كه نيازمند مصرف داروي ضداسهال شده بودند مورد ارزيابي قرار گرفت. SPSS كليه اطلاعات به دست ا مده كدگذاريشده و وارد نرمافزار نسخه 16 شد. نتايج توصيفي به صورت جداول و نمودارها و نتايج تحليلي با استفاده از ا زمونهاي ا زمون كاياسكوور و ا زمون دقيق فيشر ا زمون غيرپارامتريك من ويتني و مدلهاي خطي ا ميخته مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت:. كمتر از P-value 0/05 معنيدار در نظر گرفته شد. يافتهها: در ا غاز 50 بيمار مراجعهكننده به درمانگاه پرتودرماني بيمارستان حضرت سيدالشهداء (ع) كه شرايط ورود به جامعه ا ماري را داشتند وارد مطالعه شدند (25 نفر براي هر گروه). در طي مطالعه سه بيمار به علت قطع درمان سه بيمار به علت عدم مراجعه در يك هفته طي درمان و دو بيمار به دليل عدم رعايت رژيمهاي دارويي مورد نظر كنار گذاشته شدند. در طي 5 هفته روند مطالعه يك نفر از بيماران به علت عدم رضايت از ادامه مصرف رژيم پيشنهادي ا ماري حذف شد (ريزش بيماران در گروه شاهد يك نفر و در گروه مورد 8 نفر بوده سال ششم شمارهي دو م تابستان --- 1394 149

بررسي تا ثير مصرف مخلوط عسل و سياهدانه... است). در نهايت اطلاعات مربوط به 41 بيمار باقي مانده هر كدام به مدت 5 هفته هفتهاي يك بار ثبت شد. ميانگين سن بيماران گروه مورد 62/19 و گروه شاهد 64/17 سال بود. با توجه به ا زمونهاي انجامشده بين بيماران دو گروه از لحاظ سن جنس نوع سرطان و تعداد افرادي كه در هر گروه علاوه بر پرتودرماني شيميدرماني هم ميشدند اختلاف معنيداري مشاهده نشد. يافتههاي دموگرافيك بيماران در جدول 1 ا مده است. جنسيت فراواني (درصد) سن ميانگين (انحراف معيار) شيمي درماني فراواني (درصد) نوع سرطان پروستات روده بزرگ ركتوم اندومتر سرويكس تخمدان مثانه ساركوم جدول 1. مشخصات بيماران مرد زن بله خير گروه سياهدانه و عسل گروه شاهد p-value * 0/15 # 0/45 * 0/9 * 0/5 17 (70/8) 7 (29/2) (11/96) 64/17 9 (52/9) 15 (62/5) 7 0 9 2 2 1 4 0 10 (58/8) 7 (41/2) 62/29 (12) 8 (47/1) 9 (37/5) 5 2 7 2 2 0 1 1 * ا زمون كاياسكوور. # ا زمون ا ناليز واريانس يك طرفه. مدفوع را به طور معنيداري نسبت به گروه شاهد كاهش داده است (0/004 = (p-value (نمودار.(1 نمودار 1. ميانگين تعداد دفع روزانه مدفوع به تفكيك گروه هاي مورد مطالعه ميانگين درجه اسهال در هفته اول و هفته ا خر در مصرفكنندگان مخلوط عسل و سياهدانه به ترتيب 1 و 1/12 و در گروه شاهد 1 و 1/87 بود. نتايج ا زمون من ويتني نشان داد كه بين درجه اسهال و مصرف مخلوط عسل و سياهدانه در مقايسه با گروه شاهد در هفتههاي اول دوم و سوم ارتباط معنيداري وجود ندارد در صورتي كه در هفتههاي چهارم و پنجم درجه اسهال در مصرفكنندگان مخلوط به طور معنيداري كمتر از گروه شاهد شده است و شدت اسهال كمتر بوده است (به ترتيب 0/001 (نمودار 2). p-value= و 0/002 (p-value= ميانگين تعداد دفع روزانه مدفوع در هفته اول و هفته ا خر در مصرفكنندگان مخلوط عسل و سياهدانه به ترتيب 1/59 و 2/41 و در گروه شاهد 1/46 و 4/42 بود. با توجه به نتايج ا زمون مدل خطي ا ميخته وقتي اثر نوع درمان در طي زمان در نظر گرفته ميشود تا ثير كاهشي بر تعداد دفع روزانه مدفوع مصرفكنندگان عسل و سياهدانه مشاهده ميشود يعني رژيمدرماني پيشنهادي در طول زمان ميانگين تعداد دفع روزانه نمودار 2. ميانگين درجه اسهال به تفكيك گروه هاي مورد مطالعه --- 150 مجل هي طب سن تي اسلام و ايران

منصوري تهراني و همكاران ميانگين درجه قوام مدفوع در هفته اول و هفته ا خر در مصرفكنندگان مخلوط عسل و سياهدانه به ترتيب 3/76 و 4/41 و در گروه شاهد 3/75 و 5/67 بود. همچنين نتايج ا زمون من ويتني نشان داد كه بين درجه قوام مدفوع و مصرف مخلوط عسل و سياهدانه در مقايسه با گروه شاهد در هفتههاي اول دوم و سوم ارتباط معنيداري وجود ندارد در صورتي كه در هفتههاي چهارم و پنجم درجه قوام مدفوع در مصرفكنندگان مخلوط عسل و سياهدانه به طور معنيداري كمتر از گروه شاهد شده است و قوام مدفوع بيشتر بوده است. (به ترتيب 0/005 و p-value= (p-value= (نمودار.(3 0/015 نمودار 3. ميانگين درجه قوام مدفوع به تفكيك گروه هاي مورد مطالعه در طي مدت مداخله يك بيمار از گروه مصرفكنندگان عسل و سياهدانه و نه بيمار از گروه شاهد نيازمند مصرف داروي ضد اسهال شدند. نتايج ا زمون دقيق نشان داد كه تعداد افراد نيازمند به داروي ضداسهال در طي مداخله درماني در مصرف كنندگان مخلوط عسل و سياهدانه به طور معنيداري كمتر از گروه شاهد بوده است (جدول 2). نيازمندي به داروي ضد اسهال در گروههاي جدول 2. فراواني(درصد) Pمقدار عدد جمع مورد مطالعه داروي ضداسهال نيازمند غير نيازمند 0 /028 17 (94/1) 16 (5/9) 1 سياهدانه و عسل - 24 (62/5) 15 (37/5) 9 شاهد نتيجهگيري: اسهال يك عارضه رايج پس از شيميدرماني و پرتودرماني ناحيه لگن در بيماران سرطاني است. 50 تا 80 درصد افرادي كه شيميدرماني ميشوند و بيش از 50 درصد بيماراني كه در ناحيه شكم و لگن تحت پرتودرماني قرار گرفتهاند بدون اينكه قبلا سابقه اسهال داشته باشند به اين عارضه مبتلا ميشوند (10). اسهال باعث كاهش مايعات و الكتروليتها و همچنين سوءجذب و كما بي در بدن ميشود. از طرفي مدت بستري شدن بيمار را در بيمارستان افزايش داده و بيمار را نسبت به عوارض خطرات قلبي- عروقي و كاهش سطح ايمني ا سيبپذيرتر ميكند( 9 ). از طرفي بيماران سرطاني كه به دنبال پرتودرماني و شيمي درماني دچار اسهال ميشوند اين مشكل خود را رنجا ور و نگرانكننده توصيف ميكنند (39). در بررسيهاي انجامشده تخمين زده شده كه 25 درصد از افرادي كه تحت پرتودرماني قرار گرفتهاند پس از پايان دوره عوارض گوارشي در ا نها خود به خود بهبود مييابد (40) در صورتي كه در 5 تا 10 درصد بيماران حتي پس از پايان دوره پرتودرماني علاي م جدي اختلالات گوارشي باقي ميماند (41, 42). لذا اقدامات پيشگيرانه و درماني به منظور جلوگيري يا تخفيف عوارض گوارشي كه مهمترين ا نها اسهال است در اين بيماران با توجه به شرايط خاص ا نان ميتواند سودمند باشد. علاوه بر اين با توجه به مشكلات درمانهاي شيميايي رايج مانند مصرف قرص لوپراميد مانند محدوديت ميزان مجاز استفاده از دارو (9) استفاده از روشهاي جايگزين مورد توجه ويژه قرار گرفته است. استفاده از مخلوط عسل و سياهدانه ميتواند يكي از اين موارد باشد. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان داد كه مصرف مخلوط عسل و سياهدانه باعث كاهش تعداد دفع روزانه مدفوع و افزايش قوام مدفوع در بيماران تحت پرتودرماني لگن نسبت به گروه شاهد (مصرفكننده دارونما) شد. همچنين در مطالعه حاضر ارتباط بين مصرف مخلوط عسل و سياهدانه با نيازمندي به داروي ضداسهال در بيماران سرطاني تحت پرتودرماني لگن بررسي شد و نتايج حاصله تاييد كرد كه در مصرفكنندگان اين رژيم نسبت به گروه شاهد نيازمندي به داروي ضداسهال سال ششم شمارهي دو م تابستان --- 1394 151

ع( بررسي تا ثير مصرف مخلوط عسل و سياهدانه... كاهش يافت. نتايج مطالعه حاضر با مطالعه كلينيكي انجام شده بر 100 نوزاد و كودك (با ميانگين سني 1/5 سال) مبتلا به اسهال كه در ا ن مصرف عسل همراه با oral rehydration ) ORS ( solution در مقايسه با مصرف ORS به تنهايي به طور معنيداري مدت و شدت اسهال را كاهش داده بود (12) همخواني داشت. تحقيق كلينيكي به منظور بررسي تاثير سياهدانه بر اسهال يافت نشد. با در نظر گرفتن اينكه مطالعهاي در رابطه با تا ثير مصرف مخلوط سياهدانه و عسل بر اسهال يافت نشد. لذا مطالعه حاضر اولين بررسي انجام شده در اين زمينه است. بحث: با توجه به نتايج به دست ا مده به نظر ميرسد مصرف مخلوط عسل و سياهدانه در كاهش تعداد اجابت مزاج روزانه طبيعي نگه داشتن قوام مدفوع و كاهش نيازمندي به داروي ضداسهال در بيماران تحت پرتودرماني لگن مو ثر باشد. بنابراين از ا نجايي كه رژيم پيشنهادي به طور كامل نتوانست مانع از ايجاد اسهال در بيماران ذكر شده شوند پيشنهاد ميشود از مخلوط عسل و سياهدانه به عنوان مكمل به منظور كنترل اسهال در بيماران سرطاني تحت پرتودرماني لگن استفاده شود. همچنين موارد زير جهت ادامه پروژه پيشنهاد ميشود: بررسي مكانيسم مولكولي عسل و سياهدانه در كنترل اسهال ناشي از پرتودرماني. تعميق تحقيقات ا زمايشگاهي جهت تعيين مكانيسم ايجاد اسهال در بيماران تحت پرتودرماني لگن و استفاده از الگوي حيوانات ا زمايشگاهي. جستجو جهت يافتن رژيمهاي جديد و موثر به منظور كنترل اسهال ناشي از پرتودرماني. تشكر و قدرداني: نويسندگان اين مقاله مراتب سپاس خود را از كاركنان محترم درمانگاه پرتو درماني بيمارستان حضرت سيدالشهدا ) مديريت شركت كشتزار سبز و مسي ول ا زمايشگاه كنترل كيفيت دارو و مواد غذايي ا قاي مهندس فيضي اعلام ميدارند. --- 152 مجل هي طب سن تي اسلام و ايران

منصوري تهراني و همكاران References: 1. Parkin DM, Bray F, Ferlay J, Pisani P. Global cancer statistics, 2002. CA: a cancer journal for clinicians. 2005;55(2):74-108. 2. Naghavi JN. Pattern of Mortality in 29 provinces of Islamic Republic of Iran year for year 2005 Tehran: Iranina Ministry of Medical Education [Persian]. 2007. 3. Longo D. Harrison's hematology and oncology: McGraw Hill Professional; 2010. 4. Ajlouni M. Radiation-induced proctitis. Current treatment options in gastroenterology. 1999;2(1):20-6. 5. Resbeut M, Marteau P, Cowen D, Richaud P, Bourdin S, Dubois JB, et al. A randomized double blind placebo controlled multicenter study of mesalazine for the prevention of acute radiation enteritis. Radiotherapy and Oncology. 1997;44(1):59-63. 6. Donaldson SS, Jundt S, Ricour C, Sarrazin D, Lemerle J, Schweisguth O. Radiation enteritis in children. A retrospective review, clinicopathologic correlation, and dietary management. Cancer. 1975;35(4):1167-78. 7. Friberg L-G. Effects of irradiation on the small intestine of the rat: a SEM study: Department of Oncology, University of Lund; 1980. 8. Lebak KJ, Bliss DZ, Savik K, Patten-Marsh KM. What's new on defining diarrhea in tube-feeding studies? Clinical nursing research. 2003;12(2):174-204. 9. Muehlbauer PM, Thorpe D, Davis A, Drabot R,Rawlings BL, Kiker E. Putting evidence into practice. Clinical journal of oncology nursing. 2009;13(3):336-41. 10. Benson AB, Ajani JA, Catalano RB, Engelking C, Kornblau SM, Martenson JA, et al. Recommended guidelines for the treatment of cancer treatment-induced diarrhea. Journal of Clinical Oncology. 2004;22(14):2918-26. 11. Ediriweera E, Premarathna N. Medicinal and cosmetic uses of Bee s Honey A review. Journal of Research in Ayurveda. 2012;33(2):178. 12. Abdulrhman MA, Mekawy MA, Awadalla MM, Mohamed AH. Bee honey added to the oral rehydration solution in treatment of gastroenteritis in infants and children. Journal of medicinal food. 2010;13(3):605-9. 13. Bansal V, Medhi B, Pandhi P. Honey-a remedy rediscovered and its therapeutic utility. Kathmandu University medical journal. 2005;3(3):305-9. 14. Sanz ML, Polemis N, Morales V, Corzo N, Drakoularakou A, Gibson GR, et al. In vitro investigation into the potential prebiotic activity of honey oligosaccharides. Journal of agricultural and food chemistry. 2005;53(8):2914-21. 15. Khan MA. Chemical composition and medicinal properties of Nigella sativa Linn. Inflammopharmacology. 1999;7(1):15-35. 16. Mirhaydar H. Plant Information. Nashre Farhang Islami Press, Iran. 1993:211-4. 17. Zargari A. Medicinal plants, vol. 2. Tehran University Press, Tehran; 1992. 18. Al-Ghamdi M. The anti-inflammatory, analgesic and antipyretic activity of Nigella sativa. Journal of ethnopharmacology. 2001;76(1):45-8. 19. Hajhashemi V, Ghannadi A, Jafarabadi H. Black cumin seed essential oil, as a potent analgesic and antiinflammatory drug. Phytotherapy Research. 2004;18(3):195-9. سال ششم شمارهي دو م تابستان --- 1394 153

بررسي تا ثير مصرف مخلوط عسل و سياهدانه... 20. Hosseinzadeh H, Parvardeh S. Anticonvulsant effects of thymoquinone, the major constituent of Nigella sativa seeds, in mice. Phytomedicine. 2004;11(1):56-64. 21. Burits M, Bucar F. Antioxidant activity of Nigella sativa essential oil. Phytotherapy Research. 2000;14(5):323-8. 22. Sattar A, Zaman Latif M, Tayyib M. Estimation of serum lipids in albino rats fed on atherogenic supplemented palm oil diet and Nigella sativa. Journal Rawalpindi Medical College. 2002;6:48-51. 23. Sabzghabaee AM, Dianatkhah M, Sarrafzadegan N, Asgary S, Ghannadi A. Clinical evaluation of Nigella sativa seeds for the treatment of hyperlipidemia: a randomized, placebo controlled clinical trial. Medical archives. 2011;66(3):198-200. 24. Asgari S, Ghandi A, Adibi S, Dashti G, Naderi GA, Helalat A, et al. The effects of Nigella Sativa on atherosclerosis and its new risk factors in hypercholestrolemic rabbits. Iranian Journal of Diabetes and Metabolism. 2007;6(3):235-42. 25. Qidwai W, Hamza HB, Qureshi R, Gilani A. Effectiveness, safety, and tolerability of powdered Nigella Sativa (kalonji) seed in capsules on serum lipid levels, blood sugar, blood pressure, and body weight in adults: results of a randomized, double-blind controlled trial. The Journal of alternative and complementary medicine. 2009;15(6):639-44. 26. Dilshad A, Abulkhair O, Nemenqani D, Tamimi W. Antiproliferative properties of methanolic extract of Nigella Sativa against the MDA-MB-231 cancer cell line. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 2012;13(11):5839-42. 27. Hasan TN, Shafi G, Syed NA, Alfawaz MA, Alsaif MA, Munshi A, et al. Methanolic extract of Nigella Sativa seed inhibits SiHa human cervical cancer cell proliferation through apoptosis. Natural product communications. 2013;8(2):213-6. 28. Boskabady MH, Javan H, Sajady M, Rakhshandeh H. The possible prophylactic effect of Nigella Sativa seed extract in asthmatic patients. Fundamental & clinical pharmacology. 2007;21(5):559-66. 29. Valizadeh N, Zakeri H, Shafiee A, Sarkhail P,Heshmat R, Sereshti H, et al. Impact of Black seed (Nigella Sativa) extract on bone turnover markers in postmenopausal women with osteoporosis. DARU Journal of Pharmaceutical Sciences. 2010;17(Suppl 1):20-5. [persian]. 30. Duncker SC, Philippe D, Martin-Paschoud C, Moser M, Mercenier A, Nutten S. Nigella Sativa (Black Cumin) seed extract alleviates symptoms of allergic diarrhea in mice, involving opioid receptors. PloS one. 2012;7(6):e39841. 31. Lei X, Liu M, Yang Z, Ji M, Guo X, Dong W. Thymoquinone Prevents and ameliorates dextran sulfate sodiuminduced colitis in mice. Digestive diseases and sciences. 2012;57(9):2296-303. 32. Mabrouk G, Moselhy S, Zohny S, Ali E, Helal T, Amin A, et al. Inhibition of methylnitrosourea (MNU) induced oxidative stress and carcinogenesis by orally administered bee honey and Nigella grains in Sprague Dawely rats. Journal of experimental & clinical cancer research: CR. 2002;21(3):341-6. 33. Swamy S, Tan B. Cytotoxic and immunopotentiating effects of ethanolic extract of Nigella Sativa L. seeds. Journal of Ethnopharmacology. 2000;70(1):1-7. 34. al-kulaynī MiYq. Usul al-kafi.. Volume 6. Page 340. Hadith 3. 35. Bukhari MH, Khalil J, Qamar S, Qamar Z, Zahid M, Ansari N, et al. Comparative gastroprotective effects of natural honey, Nigella Sativa and cimetidine against acetylsalicylic acid induced gastric ulcer in albino rats. Journal of the College of Physicians and Surgeons-Pakistan. 2011;21(3):151-6. 36. Chitapanarux I, Chitapanarux T, Traisathit P, Kudumpee S, Tharavichitkul E, Lorvidhaya V. Research Randomized controlled trial of live lactobacillus acidophilus plus bifidobacterium bifidum in prophylaxis of diarrhea during radiotherapy in cervical cancer patients. Radiation Oncology. 2010; 5, 31-36. --- 154 مجل هي طب سن تي اسلام و ايران

منصوري تهراني و همكاران 37. Gibson RJ, Keefe DM, Lalla RV, Bateman E, Blijlevens N, Fijlstra M, et al. Systematic review of agents for the management of gastrointestinal mucositis in cancer patients. Supportive Care in Cancer. 2013;21(1):313-26. 38. Visich KL, Yeo TP. The prophylactic use of probiotics in the prevention of radiation therapy-induced diarrhea. Clinical journal of oncology nursing. 2010;14(4):467-73. 39. Savard J, Sawatzky J-A. The use of a nursing model to understand diarrhea and the role of probiotics in patients with inflammatory bowel disease. Gastroenterology Nursing. 2007;30(6):418-23. 40. Andreyev H, Vlavianos P, Blake P, Dearnaley D, Norman AR, Tait D. Gastrointestinal symptoms after pelvic radiotherapy: role for the gastroenterologist?. International Journal of Radiation Oncology, Biology, Physics. 2005;62(5):1464-71. 41. Denton A, Bond S, Matthews S, Bentzen S, Maher E, Group ULGO. National audit of the management and outcome of carcinoma of the cervix treated with radiotherapy in 1993. Clinical Oncology. 2000;12(6):347-53. 42. Nagpal R, Kaur A. Synbiotic effect of various prebiotics on in vitro activities of probiotic lactobacilli. Ecology of food and nutrition. 2011;50(1):63-8. سال ششم شمارهي دو م تابستان --- 1394 155